Η διανοητική ή αναπτυξιακή αναπηρία αφορά στη νοημοσύνη που είναι κάτω του μέσου όρου. Στη σχολική ηλικία, καθορίζεται με την αξιολόγηση του δείκτη νοημοσύνης (IQ) μέσω τυποποιημένων τεστ, τα οποία χορηγούνται από ψυχολόγους.

Οι όροι «διανοητική αναπηρία» και «αναπτυξιακή αναπηρία» είναι συνώνυμοι και χρησιμοποιούνται όταν το υπολογισμένο IQ ενός ατόμου βρίσκεται στο κατώτατο τρίτο εκατοστημόριο της ηλικίας του, πράγμα που σημαίνει ότι πάνω από το 97% των συνομήλικων παιδιών έχουν υψηλότερο IQ.

Η νοητική καθυστέρηση είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται όταν το IQ βρίσκεται κάτω από το τρίτο εκατοστημόριο και το παιδί αδυνατεί να επιτελέσει καθημερινές λειτουργίες.

Πώς εκδηλώνονται αυτές οι διανοητικές αναπηρίες;

Συνήθως, τα παιδιά με διανοητική αναπηρία έχουν ιστορικό γενικής υστέρησης δεξιοτήτων σε όλους τους τομείς ανάπτυξης. Σε ορισμένες περιστάσεις, η κινητική ανάπτυξη είναι φυσιολογική, κι έτσι οι γονείς και οι φροντιστές δεν ανησυχούν μέχρις ότου παρατηρούν τη γλωσσική καθυστέρηση.

Έπειτα παρατηρείται η καθυστέρηση στις δεξιότητες που αφορούν στο σχεδιασμό αριθμών και γραμμάτων. Ειδικά στα μικρά παιδιά, είναι δύσκολο να προβλέψουμε την πορεία εξέλιξης της νοημοσύνης και της σχολικής απόδοσης.

Σε γενικές γραμμές, το τεστ IQ δεν γίνεται μέχρις ότου το παιδί πάει σχολείο, όπου και παρατηρείται ότι δεν προοδεύει στον αναμενόμενο βαθμό.

Τι προκαλεί διανοητική αναπηρία;

Σε ένα ποσοστό περίπου 50% των παιδιών, μπορούν να εντοπιστούν τα αίτια μιας αξιοσημείωτης διανοητικής αναπηρίας. Στα πιθανά αίτια συγκαταλέγονται τα γενετικά προβλήματα όπως το σύνδρομο Down, οι εγκεφαλίτιδες και οι μηνιγγίτιδες, διάφορα νευρολογικά προβλήματα και μεταβολικές διαταραχές στις οποίες ο οργανισμός αδυνατεί να παρασκευάσει μια ουσία που είναι απαραίτητη για τη φυσιολογική εγκεφαλική λειτουργία.

Στο υπόλοιπο 50% των περιπτώσεων, τα αίτια δεν είναι ανιχνεύσιμα. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι τόσο η διανοητική αναπηρία όσο και η νοητική καθυστέρηση δεν οφείλονται στον τρόπο ανατροφής του παιδιού.

Πώς αντιμετωπίζεται η διανοητική αναπηρία;

Υπάρχουν πολλά πιθανά αίτια μαθησιακών δυσκολιών. Σε αυτά συγκαταλέγονται η μαθησιακή αναπηρία, το ADHD, τα προβλήματα όρασης και ακοής, καθώς και οι ενδοοικογενειακές εντάσεις. Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος είναι η αναλυτική αξιολόγηση για την εξακρίβωση των παραγόντων στους οποίους οφείλονται οι σχολικές δυσκολίες.

Αν υποψιάζεστε ή έχετε εξακριβώσει ότι το παιδί σας έχει αναπτυξιακή καθυστέρηση, θα πρέπει να γίνει αναλυτική αξιολόγηση, ώστε το παιδί να ενταχθεί στο κατάλληλο σχολείο και να λάβει την ανάλογη υποστήριξη.

Αν το παιδί εξακολουθεί να αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες, ο ψυχολόγος θα προβεί σε γνωστική αξιολόγηση, προκειμένου να υπολογιστεί το IQ και να προσδιοριστούν τα δυνατά και αδύνατα σημεία των μαθησιακών ικανοτήτων.

Δεν υπάρχουν φάρμακα για τη θεραπεία της διανοητικής αναπηρίας. Ενίοτε χορηγούνται φάρμακα για τη μείωση συγκεκριμένων συνδεόμενων συμπτωμάτων, όπως η επιθετική συμπεριφορά ή η αφηρημάδα. Αφού εξακριβωθεί μέσω της γνωστικής ανάλυσης ότι το παιδί έχει σοβαρή διανοητική αναπηρία, είναι σημαντικό να συναντηθείτε με το προσωπικό του σχολείου, ώστε να συζητήσετε τους στόχους του μαθητή και τις δυνατότητες του σχολείου.

Ο επαναπροσδιορισμός των εκπαιδευτικών στόχων πρέπει να γίνεται τουλάχιστον ετησίως. Ενδεχομένως, το παιδί θα πρέπει να ενταχθεί σε ειδική τάξη, τουλάχιστον για κάποιες ώρες της ημέρας, ώστε η διδασκαλία να ανταποκρίνεται στο επίπεδό του και οι δάσκαλοι να παρακολουθούν το παιδί στενότερα. Εύλογη αιτία ανησυχίας είναι το ενδεχόμενο ανάπτυξης προβληματικών συμπεριφορών εξαιτίας της επαφής του παιδιού με άλλους μαθητές που εμφανίζουν σοβαρές αναπτυξιακές και / ή συμπεριφορικές διαταραχές.

Ωστόσο, η ένταξη του παιδιού σε μια κανονική τάξη όπου οι υπόλοιποι μαθητές παρακολουθούν πολύ διαφορετική ύλη, θα δυσκολέψει δάσκαλο και μαθητή. Συχνά, το παιδί που εντάσσεται σε ειδική τάξη, έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει στην κανονική τάξη για κάποιες ώρες της ημέρας (π.χ. στα μαθήματα της γυμναστικής και των καλλιτεχνικών).

Οι εκπαιδευτικοί στόχοι πρέπει να αφορούν σε βασικές δεξιότητες της καθημερινότητας, όπως η ικανότητα ανάγνωσης και γραφής, η σωστή αντίληψη του χρόνου και η βασική ικανότητα διαχείρισης των χρημάτων. Προφανώς θα σκέφτεστε με ανησυχία πώς θα τα καταφέρει το παιδί σας ως ενήλικος. Ο βαθμός ανεξαρτησίας που θα αποκτήσει το παιδί με διανοητική αναπηρία ή νοητική καθυστέρηση, εξαρτάται από τη σοβαρότητα της γνωσιακής υστέρησης.

Συνεπώς, αυτή η πρόβλεψη είναι δύσκολη όταν το παιδί είναι ακόμα μικρό. Τα άτομα με ηπιότερη υστέρηση μπορούν να μάθουν ανάγνωση και γραφή, να είναι σχετικά ανεξάρτητα και να δουλεύουν. Οι ενήλικοι με σοβαρότερη υστέρηση ενίοτε ζουν εν μέρει ανεξάρτητοι σε μικρά ιδρύματα, υπό την επίβλεψη ειδικών, και επιδίδονται σε προσαρμοσμένες εργασιακές ασχολίες. Η ανατροφή ενός παιδιού με βαριά διανοητική αναπηρία είναι αναμφίβολα ιδιαίτερα δύσκολη.

Θα πρέπει να θυμάστε ότι οι προσδοκίες, τα μέτρα ασφαλείας στο σπίτι και οι εκπαιδευτικές μέθοδοι πρέπει να προσαρμόζονται ανάλογα με το επίπεδο του παιδιού, και όχι με τη χρονολογική του ηλικία. Οι υποστηρικτικοί φορείς προσφέρουν στήριξη στην οικογένεια, υποδείξεις για την αντιμετώπιση της κατάστασης και συμβουλές σχετικά με την κρατική οικονομική αρωγή, τις δυνατότητες αναβολής της στρατιωτικής θητείας για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας και την έκπτωση φόρου.

Με τη δέουσα υποστήριξη, τον σχολικό προγραμματισμό και την καλή επικοινωνία των μελών της οικογένειας με το προσωπικό του σχολείου και τους θεραπευτές, το δυναμικό του παιδιού μπορεί να πραγματωθεί. Μην ξεχνάτε ότι η χαρά που βιώνει το παιδί και η ευτυχία που προσφέρει στους άλλους, δεν εξαρτάται από το βαθμό της διανοητικής του ευφυΐας. Ο στόχος κάθε γονιού και δασκάλου παραμένει ίδιος, ανεξάρτητα από την όποια αναπηρία: η μέγιστη αξιοποίηση του δυναμικού του παιδιού.

Τι είναι οι μαθησιακές αναπηρίες;

Τα παιδιά με μαθησιακές αναπηρίες έχουν φυσιολογική νοημοσύνη, αλλά εξαιτίας των προβλημάτων που εμφανίζουν συγκεκριμένες όψεις της εγκεφαλικής λειτουργίας που συνδέονται με την εκμάθηση, η απόδοσή τους είναι χαμηλότερη της αναμενόμενης. Οι μαθησιακές αναπηρίες είναι συνήθεις – απαντώνται στο 10% των παιδιών σχολικής ηλικίας. Συνήθως καθίστανται εμφανείς κατά τη 2η ή 3η τάξη του δημοτικού σχολείου, όταν οι μαθησιακές έννοιες γίνονται πιο πολύπλοκες και αφηρημένες και η ανάγνωση είναι απαραίτητη για την εκμάθηση.

Υπάρχουν δύο κύρια είδη μαθησιακής αναπηρίας:

• Οι λεκτικές μαθησιακές δυσκολίες, που είναι και οι συνηθέστερες. Χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι οι δυσκολίες στην εκφορά του λόγου, η κατανόηση της γλώσσας, καθώς και η ανάγνωση και η γραφή. Πολλά παιδιά με γλωσσικές μαθησιακές αναπηρίες έχουν ιστορικό γλωσσικής καθυστέρησης στην πρώιμη παιδική ηλικία. Η δυσλεξία είναι μια μορφή γλωσσικής μαθησιακής αναπηρίας.

• Οι μη λεκτικές μαθησιακές δυσκολίες, που είναι λιγότερο συνήθεις σε σχέση με τις λεκτικές. Τα παιδιά με μη λεκτικές μαθησιακές δυσκολίες έχουν φυσιολογικές ικανότητες ανάγνωσης και ορθογραφίας, αλλά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στα μαθηματικά. Επίσης, αντιμετωπίζουν δυσκολίες με οπτικοχωρικές κινητικές ικανότητες, γεγονός που προκαλεί δυσχέρεια στον προσανατολισμό στο χώρο, στην αντιγραφή σχημάτων, στην ανάγνωση και τη γραφή. Οι κοινωνικές διαταραχές είναι συνήθεις, εξαιτίας της δυσκολίας στην ερμηνεία των κοινωνικών συμπεριφορών (στάσεις του σώματος, προσωπικές εκφράσεις και διακύμανση του τόνου εκφοράς του λόγου).

Πού οφείλονται οι μαθησιακές αναπηρίες;

Τα αίτια των μαθησιακών αναπηριών δεν είναι πλήρως γνωστά. Φαίνεται ότι υπάρχει ένα γενετικό υπόβαθρο, αφού πολλοί γονείς που αντιμετώπιζαν μαθησιακές δυσκολίες έχουν παιδιά με μαθησιακές αναπηρίες. Είναι σαφές ότι οι γονείς δεν φέρουν μερίδιο ευθύνης για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί από τη γέννησή του.

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν μπορεί να εντοπιστεί κάποια νευρολογική ανωμαλία. Δεν απαιτούνται ειδικές εξετάσεις, όπως αξονική ή μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου ή εξετάσεις αίματος. Στο παρελθόν υπήρχε η πεποίθηση ότι η δυσλεξία οφειλόταν σε δυσκολίες στην οπτική αντίληψη των γραμμάτων.

Ωστόσο, οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι το πρωταρχικό πρόβλημα είναι η αναγνώριση, η επεξεργασία και η χρήση των ήχων που απαρτίζουν τη γλώσσα, δηλαδή η διεργασία που καλείται φωνολογική επίγνωση.

Πώς διαγιγνώσκεται η μαθησιακή αναπηρία;

Υπάρχουν αρκετές πιθανές εξηγήσεις για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί σας στο σχολείο. Σε αυτές συγκαταλέγονται η μαθησιακή αναπηρία, η χαμηλή νοημοσύνη, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής υπερκινητικότητας(ADHD),τα προβλήματα όρασης και ακοής,το άγχος,η κατάθλιψη και οι ενδοοικογενειακές εντάσεις. Η προσεκτική, αναλυτική αξιολόγηση θα εντοπίσει τα αίτια.

Σε γενικές γραμμές, αυτή η αξιολόγηση γίνεται από το γιατρό. Αν το παιδί έχει συμπεριφορικά προβλήματα ή υπάρχουν ενδοοικογενειακές εντάσεις που συνδέονται με τα προβλήματα στο σχολείο, ίσως χρειαστεί να πάτε το παιδί σε ένα κέντρο παιδικής διανοητικής υγείας.

Η αναλυτική αξιολόγηση ενός παιδιού που ενδέχεται να έχει μαθησιακή αναπηρία, πρέπει να περιλαμβάνει ψυχοεκπαιδευτική αξιολόγηση και τεστ IQ. Η αξιολόγηση γίνεται από ψυχολόγο. Επίσης, επιβάλλεται να αξιολογηθούν οι μαθησιακές ικανότητες του παιδιού σε διαφόρους τομείς, καθώς και η συμπεριφορά του εντός της σχολικής αίθουσας. Ενδέχεται να χρειαστεί και αξιολόγηση από ένα λογοπεδικό / λογοθεραπευτή, ειδικά αν υπάρχουν γλωσσικά ζητήματα.

Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου;

Όσον αφορά στη μαθησιακή αναπηρία, οι συστάσεις ποικίλλουν ανάλογα με το παιδί και τις μαθησιακές δυνατότητές του. Το πρώτο βήμα είναι η αναλυτική αξιολόγηση που θα σας επιτρέψει να κατανοήσετε τα δυνατά και αδύναμα μαθησιακά σημεία του παιδιού σας. Όταν ολοκληρωθεί αυτή η αξιολόγηση, θα πρέπει να συναντηθείτε με το προσωπικό του σχολείου, ώστε να τους ενημερώσετε σχετικά με την επαγγελματική αξιολόγηση και τις συστάσεις των ειδικών.

Επίσης, θα πρέπει να καταστρωθεί ένα εξατομικευμένο σχέδιο για την εκπαίδευση του παιδιού. Ανάλογα με το είδος και τη σοβαρότητα της μαθησιακής αναπηρίας, το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μπορεί να προβλέπει την ένταξη σε μια κανονική τάξη με τροποποιήσεις του εκπαιδευτικού στιλ και των εκπαιδευτικών στόχων, απομάκρυνση του παιδιού από την κανονική τάξη προκειμένου να χορηγηθεί ειδική βοήθεια, διορισμό εκπαιδευτικού βοηθού στην τάξη ή ένταξη σε ειδική τάξη ή ειδικό σχολείο.

Ορισμένοι γονείς προσλαμβάνουν δάσκαλο για ιδιαίτερα μαθήματα εκτός σχολείου ή γράφουν το παιδί σε ιδιωτικό σχολείο. Ό,τι κι αν αποφασιστεί, το προσωπικό του σχολείου θα πρέπει να έχει πρόσβαση στην ιατρική αξιολόγηση, ώστε το παιδί να ενταχθεί στη σωστή τάξη και να εφαρμοστούν οι ανάλογες εκπαιδευτικές τεχνικές.

Τα προγράμματα που αφορούν στη φωνολογική επίγνωση και στην επεξεργασία και χρήση των ήχων που αποτελούν τη γλώσσα είναι απαραίτητα αν το παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες στην ανάγνωση. Η φωνολογική επίγνωση διαφέρει από τη φωνητική, η οποία αφορά στους ήχους και τη γραπτή γλώσσα. Υπάρχουν διάφορα προγράμματα φωνολογικής επίγνωσης που μπορούν να εφαρμοστούν στο σπίτι και στο σχολείο και βοηθούν τα δυσλεκτικά παιδιά να καλλιεργήσουν τις αναγνωστικές ικανότητές τους.

Τα προγράμματα ανάγνωσης με άμεση καθοδήγηση είναι εξίσου βοηθητικά. Ο λογοπεδικός / λογοθεραπευτής ή ο ψυχολόγος θα υποδείξει το καταλληλότερο πρόγραμμα. Το παιδί με ειδικές κινητικές δυσκολίες που δημιουργούν προβλήματα στο σχεδιασμό των γραμμάτων και τη γραφή, συνήθως ωφελείται από την εργασιοθεραπεία.

Ο εργασιοθεραπευτής θα υποδείξει ασκήσεις για τη βελτίωση των κινητικών ικανοτήτων και θα συστήσει τον ειδικό εξοπλισμό που πρέπει να προμηθευτούν οι γονείς. Αν το παιδί δυσκολεύεται να γράψει με φυσιολογική ταχύτητα, θα πρέπει να γίνουν τροποποιήσεις στις εργασίες που έχουν καθορισμένη προθεσμία παράδοσης.

Το παιδί που αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες σε αυτό τον τομέα, θα πρέπει να εξετάζεται γραπτώς και όχι προφορικώς. Επίσης, θα πρέπει να του επιτρέπεται η χρήση πληκτρολογίου, εφόσον έχει τη δυνατότητα να το χειρίζεται με άνεση. Ένα παιδί με μη λεκτική μαθησιακή αναπηρία μπορεί να ωφεληθεί από ένα δομημένο πρόγραμμα με σαφείς προσδοκίες και καθιερωμένη ρουτίνα.

Η γνωστοποίηση των αλλαγών στην καθιερωμένη ρουτίνα θα συμβάλει στην αποφυγή των δυσκολιών. Οι επεξηγήσεις πρέπει να είναι σαφείς και άμεσες. Πρέπει να επαναλαμβάνονται μέχρις ότου καταστεί σίγουρο ότι το παιδί τις κατάλαβε. Η εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες είναι επίσης ευεργετική. Εξίσου βοηθητικό είναι το δομημένο παιχνίδι μικρής διάρκειας υπό επίβλεψη.

Η επίβλεψη είναι αναγκαία, ώστε να εξασφαλιστούν οι επιτυχημένες σχέσεις μεταξύ των συνομηλίκων. Η διάρκεια του παιχνιδιού μπορεί να αυξηθεί σταδιακά, με αναλογική μείωση της επίβλεψης. Η προετοιμασία εν όψει νέων καταστάσεων είναι επίσης βοηθητική.

Εσείς και το παιδί σας πρέπει να κατανοήσετε τους δύσκολους τομείς, καθώς και τις συστάσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Θα πρέπει να υποστηρίζετε το παιδί σας στο σχολείο και να τηρείτε αρχεία των αξιολογήσεων και των ετήσιων εξατομικευμένων προγραμμάτων εκμάθησης.

Οι πληροφορίες που αφορούν στη νομοθεσία σχετικά με την εκπαίδευση, θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε καλύτερα το σχολικό σύστημα. Διατίθενται σε κρατικές ιστοσελίδες. Η πρόοδος του παιδιού πρέπει να αξιολογείται ετησίως. Το παιδί πρέπει να προειδοποιείται και να προετοιμάζεται εγκαίρως όταν καλείται να αλλάξει σχολείο.

Οι τοπικοί υποστηρικτικοί φορείς, όπως οι σύλλογοι για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, θα σας βοηθήσουν με συμβουλές για την αντιμετώπιση των συνηθέστερων καταστάσεων, εκπαιδευτικό υλικό και ειδικές τάξεις για κοινωνικές δεξιότητες. Με τη συντονισμένη φροντίδα και επικοινωνία μεταξύ οικογενειών, σχολικού προσωπικού και θεραπευτών, τα παιδιά με μαθησιακές αναπηρίες επιτυγχάνουν στο σχολείο και πραγματώνουν τους μακροπρόθεσμους στόχους τους.