Οι σπασμοί προκαλούνται όταν η ηλεκτρική δραστηριότητα των ομάδων των εγκεφαλικών κυττάρων τίθεται προσωρινά εκτός ελέγχου, με αποτέλεσμα τη διαταραχή της φυσιολογικής εγκεφαλικής λειτουργίας. Η επίδραση αυτών των ηλεκτρικών εκκενώσεων ποικίλλει, ανάλογα με το εμπλεκόμενο τμήμα του εγκεφάλου. Οι σπασμοί μπορεί να συνεπάγονται λιποθυμία, αφύσικες ή ανεξέλεγκτες κινήσεις, συμπεριφορικές ή συναισθηματικές διαταραχές ή αλλαγές αισθητηριακής αντίληψης.

Τα μεμονωμένα περιστατικά μπορεί να αποτελούν συνέπεια διαφόρων προβλημάτων υγείας. Σε αυτά συγκαταλέγονται προβλήματα όπως οι λοιμώξεις (π.χ. μηνιγγίτιδα), η δηλητηρίαση ή η υπέρμετρη λήψη φαρμάκων, οι κρανιακές κακώσεις, οι όγκοι εγκεφάλου, η υπογλυκαιμία ή οι ανατομικές ανωμαλίες της εγκεφαλικής δομής.

Μερικά παιδιά ηλικίας 6 μηνών-5 ετών εμφανίζουν καλοήθεις σπασμούς όταν έχουν πυρετό – πρόκειται για τους λεγόμενους πυρετικούς σπασμούς. Ο όρος «επιληπτικοί σπασμοί» περιγράφει τους σπασμούς που εκδηλώνονται όταν το παιδί δεν έχει πυρετό. Σε πολλές περιστάσεις, τα αίτια των σπασμών είναι άγνωστα. Οι επιληπτικοί σπασμοί παρατηρούνται σε 4-6/1.000 παιδιά.

Πώς εκδηλώνονται οι επιληπτικοί σπασμοί;

Οι επιληπτικοί σπασμοί χωρίζονται σε δύο τύπους: στους γενικευμένους και στους εστιακούς σπασμούς. Κάθε τύπος έχει τα δικά του γνωρίσματα και χρήζει διαφορετικών θεραπευτικών παρεμβάσεων. Στους γενικευμένους σπασμούς υπάγονται διάφορα είδη σπασμών. Ένα από τα πιο συνήθη είδη είναι οι γενικευμένοι τονικοκλονικοί σπασμοί (παλαιότερα καλούνταν grand mal). Κατά τη διάρκεια αυτών των σπασμών, το παιδί ξαφνικά χάνει τις αισθήσεις του, ενώ τα άνω και κάτω άκρα του γίνονται άκαμπτα.

Αυτή είναι η τονική φάση. Ακολουθεί η κλονική φάση, με χαρακτηριστικό γνώρισμα τις ρυθμικές, έντονες συσπάσεις σε όλο το σώμα. Το παιδί μπορεί να ουρήσει ή να αφοδεύσει. Συχνά, μετά τους σπασμούς, είναι ληθαργικό. Ενίοτε, οι σπασμοί περιλαμβάνουν μόνο ακαμψία (τονικοί) ή μόνο συσπάσεις (κλονικοί). Κατά τις αφαιρετικές κρίσεις (petit mal), το παιδί προσηλώνει το βλέμμα του σε ένα σημείο, αδυνατεί να ανταποκριθεί σε εξωτερικά ερεθίσματα και παύει να μιλά και να κινείται.

Μερικές φορές, η αφαιρετική κρίση περιλαμβάνει σύσπαση των οφθαλμών. Συνήθως, το επεισόδιο διαρκεί 5-20 δευτερόλεπτα. Οι μυοκλονικοί σπασμοί έχουν ως χαρακτηριστικό γνώρισμα τις συμμετρικές συσπάσεις μικρής διάρκειας. Οι εστιακοί σπασμοί αφορούν μόνο ένα σημείο ή μια πλευρά του σώματος. Μπορεί να περιλαμβάνουν αφύσικες κινήσεις των άκρων, αφύσικες αισθήσεις ή αυτοματισμούς (δηλαδή, ημι-εκούσιες πράξεις, όπως το σούφρωμα των χειλιών, οι μασητικές κινήσεις του στόματος και το τράβηγμα των ρούχων). Στις εστιακές κρίσεις, το παιδί κινεί το κεφάλι ή τα μάτια του προς μια πλευρά, αφού οι σπασμοί εκδηλώνονται μόνο στη μια πλευρά του σώματος.

Οι αισθητικοί εστιακοί σπασμοί περιλαμβάνουν διαταραχές όρασης, ακοής και όσφρησης. Μερικά παιδιά αναφέρουν αύρα πριν από την επιληπτική κρίση. Η αύρα είναι μια χαρακτηριστική αίσθηση, όπως η δυσφορία στο στομάχι, μια ασυνήθιστη οσμή ή μια γενικότερη αίσθηση δυσφορίας. Ένα μικρό ποσοστό παιδιών που υποφέρουν από σπασμούς, πάσχουν από ένα επιληπτικό σύνδρομο που καλείται σύνδρομο Lennox-Gastaut ή Landau-Kleffner. Χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτών των συνδρόμων είναι τα εντοπίσιμα μοτίβα των σπασμών, της ηλικίας έναρξης και της έκβασης.

Πώς αντιμετωπίζονται οι επιληπτικοί σπασμοί;

Οι επιληπτικοί σπασμοί είναι τρομακτικοί. Αν το παιδί σας έχει σπασμούς, προσπαθήστε να παραμείνετε ήρεμοι παρά την αίσθηση πανικού. Μην επιχειρήσετε να περιορίσετε τις κινήσεις του.

• Αν είναι εφικτό, βάλτε το παιδί να ξαπλώσει στο πλάι.
• Μη βάζετε τίποτα στο στόμα του.
• Βεβαιωθείτε ότι το παιδί δεν κινδυνεύει από τους σπασμούς–για παράδειγμα, μην το βάζετε σε ένα κρεβάτι από το οποίο θα μπορούσε να πέσει ή κάπου όπου οι συσπάσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πρόσκρουση με ένα σκληρό αντικείμενο.
• Χαλαρώστε τα σφιχτά ρούχα στο κεφάλι και τον αυχένα.
• Αν δεν έχετε εξοικειωθεί με τους σπασμούς του παιδιού σας και δεν ξέρετε πώς να τους αντιμετωπίσετε, καλέστε αμέσως ασθενοφόρο.
• Αν οι σπασμοί συνεχίζονται για πάνω από • μερικά λεπτά, αν το παιδί δυσκολεύεται να αναπνεύσει ή αν αποκτά κυανωπό χρώμα, καλέστε αμέσως το 166.

Αν οι σπασμοί είναι παρατεταμένοι, ο γιατρός θα πρέπει να χορηγήσει σπασμολυτικό φάρμακο. Αυτά τα φάρμακα χορηγούνται από το στόμα, ορθικώς ή ενδοφλεβίως. Όταν οι σπασμοί παρέλθουν, ο γιατρός θα ζητήσει μια σειρά εξετάσεων, προκειμένου να εντοπίσει τα αίτια των σπασμών. Αν το παιδί έχει πυρετό, ο γιατρός θα ζητήσει εξετάσεις για να διαπιστώσει αν οι σπασμοί προκλήθηκαν από κάποια λοίμωξη. Μια από αυτές τις εξετάσεις είναι η οσφυϊκή παρακέντηση, με την οποία ανιχνεύεται η μηνιγγίτιδα.

Αν ο γιατρός υποπτεύεται μηνιγγίτιδα, το παιδί θα πρέπει να πάρει αντιβιοτικά. Ο γιατρός μπορεί να ζητήσει εξετάσεις αίματος ώστε να αποκλειστεί η υπογλυκαιμία ή άλλα προβλήματα που αφορούν στη χημική ισορροπία του οργανισμού, όπως η υπασβεστιαιμία ή η υπονατριαιμία. Η αξονική ή μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου ανιχνεύει την ύπαρξη όγκων στον εγκέφαλο, την ενδοκρανιακή αιμορραγία ή οποιονδήποτε άλλο παράγοντα μπορεί να ασκεί πίεση στον εγκέφαλο.

Αν ο γιατρός υποπτευθεί ανατομικές ανωμαλίες, η μαγνητική τομογραφία είναι η ενδεικνυόμενη εξέταση, αφού παρέχει περισσότερες λεπτομέρειες. Αν υποπτευθείτε ότι το παιδί σας έχει λάβει κάποια τοξική ουσία ή υπέρμετρη δόση ενός φαρμάκου, θα πρέπει να γίνουν εξετάσεις αίματος ή ούρων. Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα καταγράφει τα εγκεφαλικά κύματα και ανιχνεύει την επιληπτική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Η εξέταση είναι παρόμοια με το ηλεκτροκαρδιογράφημα, αλλά σε αυτή την περίπτωση τα ηλεκτρόδια τοποθετούνται στο κεφάλι, και όχι στο θώρακα. Στα διαστήματα που παρεμβάλλονται μεταξύ των κρίσεων, η εγκεφαλική δραστηριότητα του παιδιού είναι φυσιολογική.

Συνεπώς, το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα θα είναι φυσιολογικό, ακόμα κι αν το παιδί έχει υποτροπιάζουσες κρίσεις. Οι σπασμοί μπορεί να προκληθούν και από ορισμένους εξωτερικούς παράγοντες, όπως η υπέρπνοια ή η έκθεση σε φώτα που αναβοσβήνουν. Σε ορισμένες ειδικές περιστάσεις, το παιδί δεν πρέπει να κοιμάται πριν από την εξέταση. Αν ο γιατρός αποφανθεί ότι το επεισόδιο ήταν επιληπτική κρίση, χωρίς να υπάρχει ένα υποβόσκον αίτιο που μπορεί να διορθωθεί, θα πρέπει να αποφασίσει σχετικά με την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. Υπάρχουν πολλά σπασμολυτικά φάρμακα.

Ο γιατρός πρέπει να λάβει υπόψη του τις παρενέργειες της φαρμακοθεραπείας, που περιλαμβάνουν το ενδεχόμενο πρόκλησης περαιτέρω σπασμών. Συνήθως, η θεραπεία δεν αρχίζει μετά τους πρώτους γενικευμένους τονικοκλονικούς σπασμούς. Αυτό συμβαίνει επειδή τα παιδιά που είχαν ένα επεισόδιο γενικευμένων τονικοκλονικών σπασμών, φυσιολογικό ηλεκτροεγκεφαλογράφημα και απουσία οικογενειακού ιστορικού σπασμών, έχουν 75% πιθανότητες να μην εμφανίσουν ξανά σπασμούς. Από την άλλη, τα παιδιά που είχαν ένα επεισόδιο αφαιρετικής κρίσης ή μυοκλονικών σπασμών, έχουν υψηλό ποσοστό επικινδυνότητας υποτροπιασμού. Συνεπώς, η φαρμακοθεραπεία αρχίζει κατά τη διάγνωση.

Η επιλογή του φαρμάκου εξαρτάται από τον τύπο των σπασμών. Η πλειονότητα των παιδιών που λαμβάνουν σπασμολυτικά φάρμακα, πρέπει να κάνουν εξετάσεις αίματος ώστε να ανιχνευτούν πιθανές παρενέργειες και να διαπιστωθεί αν τα φάρμακα απαντώνται στην απαιτούμενη συγκέντρωση στο αίμα. Καθώς το παιδί μεγαλώνει και παίρνει βάρος, ο γιατρός τροποποιεί τη δοσολογία του φαρμάκου. Στόχος είναι να αντιμετωπιστούν επιτυχώς οι σπασμοί με ένα μόνο φάρμακο. Δυστυχώς, όμως, αυτό δεν είναι πάντα εφικτό. Μπορεί να κριθούν αναγκαία 1-2 επιπλέον φάρμακα. Αν το παιδί δεν εμφανίσει επιληπτική κρίση για μεγάλο χρονικό διάστημα (1-2 έτη), ο γιατρός μπορεί να αποφασίσει να διακόψει τη χορήγηση του φαρμάκου. Σε γενικές γραμμές, η διακοπή γίνεται σταδιακά, σε διάστημα 4-6 μηνών.