Τα παιδιά αναπτύσσουν καλές διατροφικές συνήθειες παράλληλα με την καλλιέργεια ορισμένων συνηθειών, όπως ο ύπνος και η απεξάρτηση από τις πάνες. Οι συμπεριφορές που διαμορφώνονται τα πρώτα 1-2 χρόνια της ζωής, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις διαιτητικές συνήθειες του παιδιού για την υπόλοιπη ζωή του.

Τα προβληματικά διατροφικά μοτίβα έχουν άμεση επίδραση στη νηπιακή ηλικία. Συνδέονται με την ανεπαρκή αύξηση του βάρους και με συγκεκριμένες παθήσεις που οφείλονται στην κακή διατροφή, όπως η σιδηροπενική αναιμία. Οι κακές διατροφικές συνήθειες μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα σε μεταγενέστερη φάση της παιδικής ηλικίας και κατά την εφηβεία.

Σε αυτά τα προβλήματα συγκαταλέγονται η παχυσαρκία και οι διατροφικές διαταραχές, όπως η νευρική ανορεξία. Η σχέση μεταξύ της απόκτησης ορθών διατροφικών συνηθειών κατά την παιδική ηλικία και την υγεία κατά την εφηβική ηλικία δεν έχει διασαφηνιστεί. Ωστόσο, η σωστή διατροφή στην ενήλικη φάση της ζωής συμβάλλει στην πρόληψη των καρδιοπαθειών και πολλών καρκινωμάτων.

Προκειμένου να κατανοήσουμε τι είναι οι κακές διατροφικές συνήθειες, θα πρέπει να εξετάσουμε τα διατροφικά μοτίβα που θεωρούνται «φυσιολογικά», την ευθύνη γονιών και παιδιού, αλλά και τις μεθόδους πρόληψης της ανάπτυξης κακών διατροφικών συνηθειών.

Ποια είναι τα φυσιολογικά διατροφικά μοτίβα;

Για να αποφασίσουμε αν ένα παιδί έχει προβληματικά διατροφικά μοτίβα, θα πρέπει να γνωρίζουμε ποια είναι τα φυσιολογικά διατροφικά μοτίβα. Αρχικά, τα βρέφη καταναλώνουν μόνο μητρικό γάλα ή κάποια φόρμουλα. Ωστόσο, ακόμα και σε αυτή την τόσο νεαρή ηλικία, τα βρέφη ανταποκρίνονται στην πείνα και το αίσθημα πληρότητας και είναι σε θέση να ελέγχουν την πρόσληψη τροφής, ρυθμίζοντας την ποσότητα και τη χρονική στιγμή της.

Γι’ αυτό συνιστάται να ταΐζουμε τα βρέφη όταν εκείνα το ζητούν. Κατά τον 5ο ή 6ο μήνα, πρέπει να εισαχθεί στη διατροφή του παιδιού η στερεά τροφή. Σε αυτή τη φάση, το παιδί καλείται να προσαρμοστεί σε διάφορες γεύσεις και υφές τροφής. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, παύουν να ρυθμίζουν τα ίδια τα γεύματά τους και συντονίζονται με τις συνήθειες της οικογένειας και της κοινωνίας στην οποία ζουν. Όταν τα παιδιά πεινούν, μπορεί να ζητήσουν κάποιο σνακ ανάμεσα στα γεύματα.

Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά μπορούν να ρυθμίζουν μόνα τους την πρόσληψη της τροφής τους. Κάθε παιδί καταναλώνει όση τροφή χρειάζεται σε κάθε γεύμα (οι ποσότητες μπορεί να διαφοροποιούνται σημαντικά). Ωστόσο, η συνολική ημερήσια πρόσληψη τροφής ενός παιδιού είναι παρόμοια. Πολλές φορές, ένα παιδί καταναλώνει πολλή τροφή σε ένα γεύμα και ελάχιστη στο επόμενο (ή το αντίστροφο). Συνεπώς, πιστεύεται ότι τα παιδιά ρυθμίζουν την πρόσληψη της τροφής τους ανάλογα με την ποσότητα που κατανάλωσαν στο προηγούμενο γεύμα.

Το μέγεθος ενός γεύματος επηρεάζεται και από τη θερμιδική αξία του. Τα παιδιά μαθαίνουν ποιες τροφές τα χορταίνουν και ρυθμίζουν αναλόγως την πρόσληψη τροφής. Έτσι, ενίοτε φαίνεται να έχουν ακανόνιστες ώρες γευμάτων και χαρακτηρίζονται «δύσκολα στο φαγητό». Ωστόσο, αυτό οφείλεται στο ότι είναι σε θέση να ρυθμίζουν την πρόσληψη της τροφής τους σύμφωνα με τις ανάγκες τους. Οι προτιμήσεις των παιδιών για συγκεκριμένες τροφές είναι ο σημαντικότερος παράγοντας που καθορίζει την πρόσληψη της τροφής τους.

Φαίνεται ότι τα βρέφη γεννιούνται με προτίμηση για τις γλυκές κι αλμυρές γεύσεις και αποστροφή για τις ξινές και πικρές. Από τη φύση τους, τα παιδιά έχουν την τάση να απορρίπτουν όσες νέες τροφές δεν έχουν γλυκιά ή αλμυρή γεύση. Αυτή η αρχική απόρριψη μιας νέας τροφής είναι φυσιολογική για το ανθρώπινο είδος, αλλά οι ενήλικοι μπορεί να συμπεράνουν εσφαλμένα ότι το παιδί είναι «δύσκολο στο φαγητό του». Έρευνες έχουν δείξει ότι ένα παιδί αποδέχεται μια νέα τροφή αφότου τη γευτεί 5-10 φορές.

Επίσης, τα παιδιά τείνουν να προτιμούν τροφές με υψηλή θερμιδική αξία, οι οποίες συνήθως έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε λίπη και σάκχαρα. Αυτές οι τροφές συνήθως είναι γλυκές και συνδέονται με την ευχάριστη αίσθηση της πληρότητας και της ικανοποίησης. Επιπλέον, τα παιδιά μαθαίνουν να απολαμβάνουν τροφές που συνδέονται με ευχάριστα κοινωνικά γεγονότα, όπως τα γενέθλια ή οι γιορτές. Επίσης, τους αρέσουν οι τροφές που συνδέονται με την έννοια της ανταμοιβής.

Από την άλλη, τα παιδιά μπορεί να μάθουν να αντιπαθούν ορισμένες τροφές τις οποίες εξαναγκάζονται να καταναλώνουν σε μεγαλύτερες ποσότητες. Οι γονείς και η οικογένεια καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις διατροφικές προτιμήσεις του παιδιού. Το παιδί πρέπει να εκτεθεί σε μεγάλη ποικιλία υγιεινών τροφών, ανεξάρτητα από τις προτιμήσεις ή τις αποστροφές των γονιών. Επίσης, τα παιδιά επηρεάζονται από τις τηλεοπτικές διαφημίσεις τροφίμων. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που εκτίθενται σε διαφημίσεις, επιλέγουν περισσότερες τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σακχάρων.

Πώς εκδηλώνονται οι κακές διατροφικές συνήθειες;

Αναλόγως. Πολλά παιδιά που φαίνονται υγιή, μπορεί να έχουν αναπτύξει μοτίβα ανθυγιεινής διατροφής, τα οποία θα γίνουν εμφανή σε μεταγενέστερη φάση της ζωής τους. Από την άλλη, τα περισσότερα αδύνατα παιδιά, ακόμα κι αν είναι πολύ εκλεκτικά με την τροφή που προσλαμβάνουν, είναι κατά πάσα πιθανότητα πολύ υγιή. Στο δυτικό κόσμο, τα εσφαλμένα διατροφικά μοτίβα είναι μάλλον συνέπεια της υπερβολικής πρόσληψης τροφής.

Και σε αυτή την περίπτωση, είναι σημαντικό να καταλάβουμε αν το παιδί είναι εκλεκτικό ή ανορεκτικό ή αν έχει φυσιολογικά διατροφικά μοτίβα. Τα μοτίβα πρόσληψης τροφής που ενδέχεται να φαίνονται ακανόνιστα στους ενηλίκους, μπορεί να είναι απολύτως φυσιολογικά. Ουσιαστικά, αυτό μπορεί κάλλιστα να σημαίνει ότι το παιδί ρυθμίζει τις διαιτητικές απαιτήσεις του οργανισμού του. Ομοίως, η κατ’ επανάληψη απόρριψη νέων τροφών είναι εξίσου φυσιολογική, παρότι το παιδί μπορεί να φαίνεται «δύσκολο στο φαγητό του».

Πώς θα αντιμετωπίσω τις κακές διατροφικές συνήθειες;

Όπως συμβαίνει με πολλά ζητήματα υγείας που εξαρτώνται από την καλλιέργεια καλών συνηθειών, έτσι και σε αυτή την περίπτωση η πρόληψη είναι ιδιαίτερα σημαντική.

• Τα βρέφη, τόσο αυτά που τρέφονται με φόρμουλα όσο και αυτά που τρέφονται με μητρικό γάλα, πρέπει να ταΐζονται όταν το ζητούν. Έτσι, τους επιτρέπεται να ρυθμίζουν σωστά τη χρονική στιγμή και την ποσότητα της τροφής που προσλαμβάνουν.
• Όταν εισάγετε στη διατροφή του παιδιού τις στερεές τροφές, πρέπει να καθορίζετε χρονικά την κατανάλωσή τους.
• Τα σνακ, όταν κρίνονται αναγκαία, δεν πρέπει να επηρεάζουν την ποσότητα της τροφής των καθιερωμένων γευμάτων.
• Προσφέρετε στο παιδί ποικιλία υγιεινών τροφών από όλες τις διατροφικές ομάδες. Θα πρέπει να θυμάστε ότι το παιδί θα εγκρίνει κάποιες, ενώ θα απορρίψει άλλες. Πρέπει να συνεχίσετε να προσφέρετε καινούριες τροφές στο παιδί, ακόμα και αυτές που έχει απορρίψει επανειλημμένα στο παρελθόν.
• Μην πιέζετε το παιδί να φάει. Αν το ενθαρρύνετε ή το αποθαρρύνετε να καταναλώνει μια συγκεκριμένη τροφή, μπορεί να έχετε τα αντίθετα αποτελέσματα.
• Να θυμάστε ότι όλες οι τροφές είναι καλές, εφόσον καταναλώνονται με μέτρο. Δεν υπάρχουν «καλές» και «κακές» τροφές.
• Μην επηρεάζετε το παιδί βάσει των δικών σας προτιμήσεων.

Ορισμένα παιδιά εξακολουθούν να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες γάλακτος μετά την εισαγωγή της στερεάς τροφής. Τα παιδιά νιώθουν χορτάτα και πλήρη με το γάλα, αλλά χάνουν το ενδιαφέρον τους για τη στερεά τροφή. Για να αποφευχθεί αυτή η κατάσταση, μειώστε σταδιακά τη χορήγηση γάλακτος. Όταν το παιδί είναι 12 μηνών, πρέπει να καταναλώνει 500 ml ημερησίως. Μπορείτε να αρχίσετε τη μετάβαση στο ποτήρι, όταν το παιδί είναι 6 μηνών.

Στην ηλικία των 12-15 μηνών, το παιδί θα πρέπει να πίνει αποκλειστικά από ποτήρι, ώστε να προετοιμαστεί το έδαφος για τη στερεά τροφή. Αν το παιδί κάθεται σε ψηλή καρέκλα και τρώει μαζί με όλη την οικογένεια, θα μάθει να τηρεί ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα όσον αφορά στα γεύματα. Φροντίστε να δίνετε στο παιδί τροφές με διάφορες υφές (όχι μόνο πολτοποιημένες), ώστε να διεγερθεί το ενδιαφέρον του για τη στερεά τροφή.

Τα γεύματα πρέπει να είναι ένα ευχάριστο κοινωνικό γεγονός. Τα παιδιά πρέπει να τρώνε μαζί με την οικογένεια, να κάθονται σε ψηλή καρέκλα και να απολαμβάνουν το φαγητό, ακόμα κι αν κάνουν ζημιές. Τα παιδιά που παίρνουν επανειλημμένα τα γεύματά τους «στο πόδι» ή ενώ βλέπουν τηλεόραση, αναπτύσσουν κακές διατροφικές συνήθειες. Με δεδομένο τον σύγχρονο υπερδραστήριο τρόπο ζωής, ένα γεύμα στο οποίο παρευρίσκεται όλη η οικογένεια, είναι ευεργετικό για όλους.

Οι εδραιωμένες κακές διατροφικές συνήθειες δύσκολα διορθώνονται. Η επίβλεψη του βάρους και του ύψους του παιδιού δείχνει την επίδραση της διατροφής στην υγεία του. Ακόμα κι αυτό μπορεί να είναι δύσκολο, αφού οι ενήλικοι τείνουν να παρακολουθούν πιο στενά ένα αδύναμο ή μικρόσωμο παιδί. Οι ενήλικοι μπορεί να πιστεύουν ότι αυτά τα παιδιά έχουν κακές διατροφικές συνήθειες, ενώ ουσιαστικά αυτά ακολουθούν τα φυσιολογικά πρότυπα της ηλικίας τους. Θυμηθείτε τα δικά σας παιδικά χρόνια: «Όταν ήμουν παιδί, ήμουν πετσί και κόκαλο», λένε πολλοί.

Να θυμάστε ότι ένα μικρόσωμο παιδί δεν έχει απαραίτητα κακές διατροφικές συνήθειες. Αν ο παιδίατρος θεωρήσει ότι οι διατροφικές συνήθειες του παιδιού επηρεάζουν αρνητικά την υγεία του, μπορεί να συστήσει εξετάσεις (για παράδειγμα, εξετάσεις αίματος, ώστε να ανιχνευθούν οι τιμές του σιδήρου και άλλων ιχνοστοιχείων).

Το παιδί μπορεί να πάρει συμπληρώματα διατροφής, για να εξισορροπηθούν τυχόν ελλείψεις. Ωστόσο, το ζητούμενο τελικά μπορεί να είναι η τροποποίηση των διατροφικών συνηθειών του παιδιού. Εφαρμόστε τις μεθόδους που προαναφέρθηκαν, προκειμένου να προλάβετε τις κακές διατροφικές συνήθειες και να βελτιώσετε τη δίαιτα του παιδιού. Σε αυτή την περίπτωση, η υπομονή είναι πολύ σημαντική. Επειδή η καλλιέργεια των ορθών διατροφικών συνηθειών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την καλλιέργεια της ανεξαρτησίας του παιδιού, αυτές οι αλλαγές δεν πρέπει να εξελιχθούν σε «μάχη επιβολής».

Σε ορισμένες περιστάσεις, ίσως χρειαστεί να ζητήσετε τη συμβουλή κι άλλων ειδικών (π.χ. διατροφολόγοι, ψυχοθεραπευτές, κοινωνικοί λειτουργοί και παιδοψυχίατροι).